با توجه به غالب بودن جنگ نرم در عصر حاضر، اهمیت، پیچیدگی و صورت‌های مختلف آن که با استفاده از ابزارهای رسانه‌یی روز به تغییرات تدریجی و گسترده در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورها منجر می‌شود، باید شناخت درستی از ویژگی‌ها، خصوصیات، اهداف، ابزارها، تاکتیک‌ها و راه‌های مقابله با آن داشته باشیم.
به گزارش «وبلاگ نیوز» به نقل از ایسنا، جنگ نرم در قالب‌های مختلف مثل: انقلاب مخملی، انقلاب‌های رنگی (انقلاب نارنجی و…)، عملیات روانی، جنگ رسانه‌یی و غیره و با استفاده از ابزار رسانه‌یی (رادیو، تلویزیون، روزنامه و امثال آن) توانست نظام سیاسی بعضی از کشورها مانند اوکراین و گرجستان را تغییر دهد.
اما جنگ نرم چیست؟
با فروپاشی شوروی در سال 1991 میلادی و پایان جنگ سرد، کارشناسان بخش جنگ در ایالات متحده با استفاده از تجارب دو جنگ جهانی و دوران جنگ سرد دریافتند که می‌شود با هزینه کمتر و بدون دخالت مستقیم در سایر کشورها به اهداف سیاسی، اقتصادی و… دست یافت که در ادبیات سیاسی جهان به جنگ نرم شهرت یافت.
جنگ نرم را می‌توان هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه‌یی که جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شکست وا می‌دارد دانست؛ جنگ روانی، جنگ سفید، جنگ رسانه‌یی، عملیات روانی، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملی، انقلاب رنگی و… از اشکال جنگ نرم است.
نگاهی به گذشته‌ی جنگ نرم نشان می‌دهد که در طول تاریخ بشر، از همان ابتدا که جنگ سخت آغاز شد، عملیات روانی یا جنگ نرم نیز صورت می‌گرفته تا از شورش‌هایی که در مناطق تسخیر شده به‌وجود می‌آمده، جلوگیری شود.
رسانه‌ها شامل رادیو، تلویزیون و مطبوعات، عرصه‌های هنر شامل سینما، تئاتر، نقاشی، گرافیک و موسیقی، انواع سازمان‌های مردم نهاد و شبکه‌های انسانی در زمره ابزار جنگ نرم به شمار می‌آیند.
اهداف جنگ نرم می‌تواند به اهدافی که بانی راه‌اندازی جنگ نرم آن را دنبال می‌کند، نیز وابسته باشد. این اهداف را می‌توان به چند شیوه تقسیم‌بندی کرد. در یک شیوه می‌توان آن را به اهداف بلندمدت و اهداف میان‌مدت تقسیم بندی کرد و از زاویه‌ای دیگر می‌توان اهداف را به مقاصد استراتژیک و مقاصد تاکتیکی تقسیم کرد.
تاکتیک‌های جنگ نرم شامل برچسب زدن تلطیف و تنویر، انتقال، تصدیق، شایعه، کلی‌گویی، دروغ بزرگ، پاره حقیقت گویی، انسانیت زدایی و اهریمن سازی، ارائه پیشگویی‌های فاجعه‌آمیز، قطره چکانی، حذف (سانسور)، جاذبه‌های جنسی، ماساژ پیام، ایجاد تفرقه و تضاد و… می‌باشد.
ذبیح‌الله تجری غریب‌آبادی – کارشناس روابط عمومی – در بخشی از مقاله‌ای با عنوان جنگ نرم در یک نگاه که اطلاعات این گزارش بر اساس آن تنظیم شده، با ذکر تعریف و ویژگی‌ها و انواع جنگ، درباره جنگ نرم آورده است: با توجه به غالب بودن جنگ نرم در عصر حاضر از یکسو ، پیچدگی، تاثیرگذاری، ماهیت و عملکرد آن در سطح جامعه باید بدانیم که جنگ نرم چیست و دارای چه ماهیتی می‌باشد؟ اهداف در جنگ نرم کدامند و دشمنان با چه ابزار و ساز و کاری به دنبال دستیابی به این اهداف است؟ بازیگران جنگ نرم چه کسانی هستند و چگونه باید آنان را شناخت؟ جنگ نرم دارای چه ویژگی‌هایی هست و از چه مولفه‌هایی برخوردار است؟ و در نهایت چگونه باید با جنگ نرم مقابله کرد؟
تعریف جنگ نرم
مفهوم جنگ نرم (Soft Warfare) که در مقابل جنگ سخت مورد استفاده واقع می‌شود، دارای تعریفی واحد که مورد پذیرش همگان باشد نیست و تا حدی تلقی و برداشت افراد، جریان‌ها و دولت های گوناگون از جنگ نرم متفاوت است.
جان کالینز، تئوریسین دانشگاه ملی جنگ آمریکا، جنگ نرم را عبارت از ” استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن، برای نفوذ در مختصات فکری دشمن با توسل به شیوه هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی مجری می‌شود”، می داند.
اما در تعریفی، جنگ نرم را می‌توان هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه‌یی که جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شکست وا می‌دارد، دانست.
به عبارت دیگر جنگ نرم مترادف اصطلاحات بسیاری در علوم سیاسی و نظامی است. در علوم نظامی از واژه‌هایی مانند جنگ روانی یا عملیات روانی استفاده می‌شود و در علوم سیاسی می‌توان به واژه‌هایی چون براندازی نرم، تهدید نرم، انقلاب مخملین و اخیراً به واژه انقلاب رنگین اشاره کرد.
در تمامی اصطلاحات بالا هدف مشترک تحمیل اراده گروهی بر گروه دیگر بدون استفاده از راه‌های نظامی است. در یک تعریف کامل‌تر می‌توان گفت، جنگ نرم یک اقدام پیچیده و پنهان متشکل از عملیات‌های سیاسی، فرهنگی و اطلاعاتی توسط قدرت‌های بزرگ جهان برای ایجاد تغییرات دلخواه و مطلوب در کشورهای هدف است. البته تعاریف دیگری نیز از جنگ نرم بعمل آمده است.
«سان تزو» در کتاب «هنر جنگ» نکته‌ای را مطرح می‌کند و می‌گوید: «می‌شود جنگید، اما مهم ترین کار این است که شما در یک نبرد بدون جنگ، پیروزی را به دست بیاورید!» چیزی که او مد نظر قرارداده، همان عملیات روانی و جنگ نرم است.
باید به استراتژی‌های رقیب و روحیه او حمله کرد؛ به گونه‌ای که آن‌ها بپذیرند که شکست خواهند خورد. اگر کسی در ذهنش بپذیرد که شکست می‌خورد، حتما در دنیای واقع نیز شکست خواهد خورد. زیرا آنچه فرد را به مقاومت تشویق می‌کند، روحیه است.
اهداف جنگ نرم
با توجه به ماهیت اصلی جنگ نرم می‌توان تا حدودی به برخی از مهمترین اهداف آن اشاره کرد:
1- استحاله فرهنگی در جهت تأثیرگذاری شدید بر افکار عمومی جامعه مورد هدف با ابزار خبر و اطلاع‌رسانی هدفمند و کنترل شده که نظام سلطه همواره از این روش برای پیشبرد اهداف خود سود جسته است.
2- استحاله سیاسی به منظور ناکارآمد جلوه دادن نظام مورد هدف و تخریب و سیاه نمایی ارکان آن نظام.
3- ایجاد رعب و وحشت از مسائلی همچون فقر، جنگ یا قدرت خارجی سرکوبگر و پس از آن دعوت به تسلیم از راه پخش شایعات و دامن زدن به آن برای ایجاد جو بی‌اعتمادی و ناامنی روانی.
ابزارهای جنگ نرم
جنگ نرم با پشتوانه قدرت نرم انجام می‌گیرد. بنابراین تمامی ابزارهای حامل قدرت نرم را باید به‌عنوان ابزارهای جنگ نرم مورد توجه و شناسایی قرار داد. این ابزارها انتقال‌دهنده پیام‌ها با اهداف خاص هستند. در عصر ارتباطات با تنوع ابزاری برای انتقال پیام از یک نقطه به نقطه دیگر هستیم.
رسانه‌ها شامل رادیو، تلویزیون و مطبوعات، عرصه‌های هنر شامل سینما، تئاتر، نقاشی، گرافیک و موسیقی، انواع سازمان های مردم نهاد و شبکه‌های انسانی در زمره ابزار جنگ نرم به شمار می‌آیند. با توجه به این که در جنگ نرم از ابزار مختلفی استفاده می‌شود می‌توان گفت که به همان نسبت نیز گروه‌های مختلفی را مورد هدف و مبارزه قرار می‌دهد.
چه افراد و تشکل‌هایی هدف جنگ نرم هستند؟
همه افراد جامعه می‌توانند بخش های مشخصی باشند که مورد نظر راه‌اندازان جنگ نرم قرار گرفته‌اند و البته این موضوع وابسته به هدفی است که بانی جنگ نرم آن را دنبال می کند.
با توجه به اینکه در جنگ نرم از ابزارهای رسانه‌یی، فرهنگی و علمی استفاده می‌شود، پوشش آن برای طبقات مختلف بیش‌تر و متفاوت‌تر است. جنگ رسانه‌یی می‌تواند توده‌های مردم را تحت تأثیر قرار بدهد و به همین شکل در جنگ علمی نخبگان را مورد هدف قرار دهد.
افراد مورد نظر جنگ‌های نرم وابسته به هدف جنگ‌های نرم نیستند بلکه به دلیل اینکه در جنگ نرم ابزارهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، درنتیجه افراد بیش‌تری درگیر می‌شوند اما در جنگ سخت که تنها ابزار مورد استفاده ابزار نظامی است تنها گروه‌های نظامی (و در موارد معدودی غیر نظامیان) در طرف مقابله قرار می‌گیرند.
در جنگ نرم علاوه بر استفاده از ابزارهای رسانه‌هایی، فرهنگی و علمی برای نفوذ در طبقات و اقشار مختلف از تاکتیک های متنوعی مختلفی استفاده می شود.
تاکتیک‌های جنگ نرم
1- برچسب زدن: بر اساس این تاکتیک، رسانه‌ها، واژه‌های مختلف را به صفات مثبت و منفی تبدیل کرده و آن‌ها را به آحاد یا نهادهای مختلف نسبت می‌دهند
2- تلطیف و تنویر: ز تلطیف و تنویر (مرتبط ساختن چیزی با کلمه ای پرفضیلت) استفاده می‌شود تا چیزی را بدون بررسی شواهد بپذیریم و تصدیق کنیم.
3- انتقال: انتقال یعنی اینکه اقتدار، حرمت و منزلت امری مورد احترام به چیزی دیگر برای قابل قبول‌تر کردن آن منتقل شود.
4- تصدیق: تصدیق یعنی اینکه شخصی که مورد احترام یا منفور است بگوید فکر، برنامه یا محصول یا شخص معینی خوب یا بد است. تصدیق فنی رایج در تبلیغ، مبارزات سیاسی و انتخاباتی است.
5- شایعه: شایعه در فضایی تولید می‌شود که امکان دسترسی به اخبار و اطلاعات موثق امکان پذیر نباشد.
6- کلی‌گویی: محتوای واقعی بسیاری از مفاهیمی که از سوی رسانه‌های غربی مصادره و در جامعه منتشر می‌شود، مورد کنکاش قرار نمی‌گیرد. تولیدات رسانه‌های غربی در دو حوزه سیاست داخلی و خارجی، مملو از مفاهیمی مانند جهانی شدن، دموکراسی، آزادی، حقوق بشر و… است. اینها مفاهیمی هستند که بدون تعریف و توجیه مشخص، در جهت اقناع مخاطبان در زمینه‌ای مشخص بکار گرفته می‌شوند.
7- دروغ بزرگ: این تاکتیک قدیمی که هنوز هم مورد استفاده فراوان است، عمدتاً برای مرعوب کردن و فریب ذهن حریف مورد استفاده قرار می گیرد.
8- پاره حقیقت‌گویی: گاهی خبر یا سخنی مطرح می‌شود که از نظر منبع، محتوای پیام، مجموعه‌ای به هم پیوسته و مرتب است که اگر بخشی از آن نقل و بخشی نقل نشود، جهت و نتیجه پیام منحرف خواهد شد.
9- انسانیت‌زدایی و اهریمن‌سازی: یکی از موثرترین شیوه‌های توجیه حمله به دشمن به هنگام جنگ (نرم و یا سخت)، «انسانیت زدایی» است. چه اینکه وقتی حریف از مرتبه انسانی خویش تنزیل یافت و در قامت اهریمنی در ذهن مخاطب ظاهر شد، می توان اقدامات خشونت‌آمیز علیه این دیو و اهریمن را توجیه کرد.
10- ارائه پیشگویی‌های فاجعه آمیز: در این تاکتیک با استفاده از آمارهای ساختگی و سایر شیوه‌های جنگ روانی (از جمله کلی گویی، پاره حقیقت گویی، اهریمن سازی و…) به ارائه پیشگویی‌های مصیبت‌بار می‌پردازند که بتوانند حساسیت مخاطب را نسبت به آن افزایش داده و بر اساس میل و هدف خویش افکار وی را هدایت نمایند.
11- قطره چکانی: در تاکتیک قطره چکانی، اطلاعات و اخبار در زمان‌های گوناگون و به تعداد بسیار کم و به صورتی سریالی ولی نامنظم در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد تا مخاطب نسبت به پیام مربوطه حساس شده و در طول یک بازه زمانی آن را پذیرا باشد.
12- حذف (سانسور): در این تاکتیک سعی می‌شود فضایی مناسب برای سایر تاکتیک‌های جنگ نرم به ویژه شایعه خلق شود تا زمینه نفوذ آن افزایش یابد. در این تاکتیک با حذف بخشی از خبر و نشر بخشی دیگر به ایجاد سوال و مهمتر از آن ابهام می‌پردازند و بدین ترتیب زمینه تولید شایعات گوناگون خلق می‌شود.
13- جاذبه‌های جنسی: استفاده از نمادهای اروتیکال از تاکتیک‌های مهم مورد استفاده رسانه‌های غربی است به طوری که می‌توان گفت اکثر قریب به اتفاق برنامه‌های رسانه‌های غربی از این جاذبه در جهت جذب مخاطبان خویش به ویژه جوانان که فعالترین بخش جامعه هستند، بهره می‌گیرند.
14- ماساژ پیام: در ماساژ پیام، از انواع تاکتیک‌های گوناگون (حذف، کلی گویی، پاره حقیقت گویی، زمان بندی، قطره چکانی و…) جنگ نرم استفاده می‌شود تا پیام بر اساس اهداف تعیین شده شکل گرفته و بتواند تصویر مورد انتظار را در ذهن مخاطب ایجاد کند. در واقع در این متد، پیام با انواع تاکتیک‌ها ماساژ داده می‌شود که از آن مفهوم و مقصودی خاص برآید.
15- ایجاد تفرقه و تضاد: ازجمله اموری که در فرآیند جنگ نرم مورد توجه واقع می‌شود، تضعیف از طریق تزریق تفرقه در جامعه هواداران و حامیان حریف است. ایجاد و القاء وجود تضاد و تفرقه در جبهه رقیب باعث عدم انسجام و یکپارچگی شده و رقیب را مشغول مشکلات درونی جامعه حامیان خود می‌کند و از این طریق از اقتدار و انرژی آن کاسته و قدرتش فرسوده شود.
16- ترور شخصیت: در جنگ نرم بر خلاف جنگ سخت، ترور فیزیکی جای خود را به ترور شخصیت داده است. در زمانی که نمی‌توان و یا نباید فردی مورد ترور فیزیکی قرار گیرد، با استفاده از نظام رسانه‌یی و انواع تاکتیک‌ها از جمله بزرگ‌نمایی، انسانیت‌زدایی و اهریمن‌سازی، پاره حقیقت‌گویی و… وی را ترور شخصیت می‌کنند و از این طریق باعث افزایش نفرت عمومی و کاهش محبوبیت وی می‌شوند.
دشمنان انقلاب و نظام اسلامی با استفاده از این تاکتیک و بهره‌گیری از ابزار طنز، کاریکاتور، شعر، کلیپ‌های کوتاه و… که عموماً از طریق اینترنت و تلفن همراه، پخش می‌شود به ترور شخصیت برخی افراد سیاسی و فرهنگی موجه و معتبر در نزد مردم می‌پردازند.
17- تکرار: برای زنده نگه داشتن اثر یک پیام با تکرار زمان‌بندی شده، سعی می‌کنند این موضوع تا زمانی که مورد نیاز هست زنده بماند. در این روش با تکرار پیام، سعی در القای مقصودی معین و جا انداختن پیامی در ذهن مخاطب دارند.
18- توسل به ترس و ایجاد رعب: در این تاکتیک از حربه تهدید و ایجاد رعب و وحشت میان نیروهای دشمن، به منظور تضعیف روحیه و سست کردن اراده آن‌ها استفاده می‌شود. متخصصان جنگ نرم، ضمن تهدید و ترساندن مخاطبان به طرق مختلف به آنان چنین القاء می‌کنند که خطرات و صدمه‌های احتمالی و حتی فراوانی بر سر راه آنان ممکن کرده است و از این طریق، آینده‌ای مبهم و توام با مشکلات و مصائب برای افراد ترسیم می‌کنند.
19- مبالغه: مبالغه یکی از روش‌هایی است که با اغراق کردن و بزرگ‌نمایی یک موضوع، سعی در اثبات یک واقعیت دارد. کارشناسان جنگ روانی، از این فن در مواقع و وقایع خاص استفاده می‌کنند.
غربی‌ها همواره با انعکاس مبالغه‌آمیز دستاوردهای تکنولوژیک خود و اغراق در ناکامی‌های کشورهای جهان اسلام سعی در تضعیف روحیه مسلمانان در تقابل با تمدن غربی دارند.
20- مغالطه: مغالطه شامل گزینش و استفاده از اظهارات درست یا نادرست، مشروح یا مغشوش و منطقی یا غیرمنطقی است، به این منظور که بهترین یا بدترین مورد ممکن را برای یک فکر، برنامه، شخص یا محصول ارائه داد.
متخصصان جنگ نرم، مغالطه را با «تحریف» یکسان می دانند. این روش، انتخاب استدلال‌ها یا شواهدی است که یک نظر را تایید می‌کند و چشم‌پوشی از استدلال‌ها یا شواهدی که آن نظر را تائید نمی‌کند.
اصول و روش‌های مقابله با جنگ نرم
اما چه کار کنیم تا بتوانیم با بهره‌گیری از سازوکارهای مختلف از اعمال تهدیدات نرم پیشگیری کنیم و یا از دامنه اثرات اجمتاعی فرهنگی و سیاسی آن‌ها را کاست و یا از میان برد.
در این خصوص حمید رسایی – عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی – می گوید: «برای مقابله با جنگ نرم، نخست باید ویژگی‌های این نوع جنگ را آنالیز کرده و خوب بشناسیم و بدانیم که جنگ نرم با جنگ سخت، چه تفاوت‌هایی دارد. آنچه در جنگ سخت مورد هدف قرار می‌گیرد، جان انسان‌ها، تجهیزات، امکانات و بناهاست که معمولا در این مواقع با استفاده از همین مسائلی که مورد هدف قرار گرفته است، افکار عمومی علیه دشمن فعال می‌شود، در حالی که در جنگ نرم آن چه هدف قرار می‌گیرد، افکار عمومی است.»
دکتر رضی – قائم مقام اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی – هم معتقد است «برای دستیابی به این هدف، باید بیش از گذشته رسانه‌ها را مورد توجه قرار دهیم و افکار عمومی داخلی و جهانی را نسبت به دروغ‌پردازی رسانه‌های خارجی، آگاه کنیم.»
به گفته او این دو مهم فقط با تقویت رسانه‌های خودی و تلاش برای بین‌المللی کردن این رسانه‌ها، میسر است.
هر ملتی و کشوری دارای منابع قدرت نرم است که شناسایی و تقویت و سازماندهی آن ها می‌تواند براساس یک طرح جامع تبدیل به یک فرصت و هجوم به دشمنان طراح جنگ نرم شود. به عنوان مثال، منابع قدرت نرم در ایران را می توانیم «ایدئولوژی اسلامی»، «قدرت نفوذ رهبری»، «حماسه آفرینی‌ها» و «درجه بالای وفاداری ملت به حکومت» بدانیم که در راهپیمایی ده‌ها میلیونی در 22 بهمن امسال در سراسر کشور، برای طراحان جنگ نرم پیامی روشن داشت.
همچنین از منابع قدرت نرم ملت ایران می توان به در اختیار داشتن افراد دانشمند، خلاق و باهوش، داشتن تحصیل کردگان زیاد، تراز بالای دانایی و نرخ سواد دانشگاهی، اراده و عزم ملی برای پیشرفت و آبادانی کشور، وجود اقشار مختلف با انگیزه و دارای شوق که از روحیه ملی و حماسی برخوردارند اشاره کرد.
یکی از منابع قدرت نرم و نیرومند هر کشوری استفاده از دیپلماسی عمومی در صحنه بین‌المللی است. به همین سبب، اگر دولتی مقتدر از مؤلفه‌ها و عناصر دیپلماسی عمومی به درستی و به موقع توسط دیپلمات‌های زبده، آگاه به تغییر و تحولات جهانی استفاده کند، قدرت نرم را تقویت کرده و از سوی دیگر بر توانایی خود جهت مقابله با جنگ نرم می‌افزاید. برعکس، اگر در چندین کشور جهان فاقد سفیر باشد، از این ابزار قدرت نرم غفلت ورزیده است.
اقلیت‌های جامعه اغلب به سبب داشتن احساس نابرابری، مستعد مخالفت ورزی علیه نظام حاکم هستند و دشمنان فرامنطقه‌ای یکی از میدان‌های فعالیت خود را در کشورهایی که دارای تنوع قومیت‌هاست، قرار می‌دهند.
اما زمانی که نظام مستقر با انجام راهبردهای مناسب در مناطق محروم و دور از مرکز و اختصاص بودجه‌های لازم در قالب طرح‌های توسعه همه جانبه خصوصا طرح‌های اشتغال‌زا و به کارگیری مدیریت‌های توانمند در این مناطق و با روحیه جهادی و بسیجی مشغول خدمت به مردم شدند، می توانند آن احساس را کم کنند یا از میان بردارند.
در هر حال به عقیده کارشناسان در مقابله با جنگ نرم نباید منفعلانه عمل کرد. عاملان تهدید نرم از انواع تبلیغات، فنون مجاب‌سازی روش‌های نفوذ اجتماعی و عملیات روانی به منزله روش‌های تغییر نگرش‌ها، باورها و ارزش‌های جامعه هدف استفاده می‌کنند. انجام تبلیغات هوشمندانه، سریع با قدرت منطق و اندیشه و احاطه ذهنی بر مخاطبان جنگ نرم می‌تواند یکی از روش‌های مقابله باشد.
انتهای پیام/.
